Η ζωή ως ύλη και ως έργο τέχνης στην υπερβολή της
Ενα πρόδρομο μυθιστόρημα του μοντερνισμού
Tου Θανου Σταθοπουλου
ΓΚΑΜΠΡΙΕΛΕ ΝΤ’ ΑΝΟΥΝΤΣΙΟ
Η ηδονή
μετ. Ηλιοφώτιστη Παπαστεφάνου
επίμετρο: Κατερίνα Καρακάση
εκδ. Printa
Πώς διαβάζει ο σύγχρονος αναγνώστης ένα μυθιστόρημα σαν την «Ηδονή»; Κατά πόσον το πέρασμα του χρόνου, η ιστορική και λογοτεχνική αποτίμηση και η διακεκριμένη πλην αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του συγγραφέα επιδρούν στην πρόσληψη του έργου; Ο Γκαμπριέλε Ντ’ Ανούντσιο (1863-1938), ένας από τους πλέον αντιπροσωπευτικούς και δημοφιλείς συγγραφείς της εποχής του και του ρεύματος της Παρακμής στην Ευρώπη, έχει συνδέσει ακραιφνώς το όνομα και τον βίο του με την άνοδο και την ιδεολογική επικράτηση του φασισμού στην Ιταλία. Αν και δεν έλαβε ποτέ μέρος στην ιταλική φασιστική κυβέρνηση, η επίδρασή του υπήρξε καθοριστική. Εθνικιστής, στρατιώτης, εθνικός ήρωας μετά την κατάληψη της πόλης Φιούμε (σημερινή Ριέκα της Κροατίας), το 1919, μέλος του Κοινοβουλίου, πρόεδρος της Ιταλικής Ακαδημίας το 1937, αριστοκράτης, κοσμικός, εστέτ, ηδονοθήρας, ερωτομανής, φιλόδοξος, προκλητικός, ρήτορας, λυρικός ποιητής και δραματουργός (στις τραγωδίες του συνδυάζει το αρχαίο ελληνικό θέατρο με τον συμβολισμό και τον Βάγκνερ) δανείζει πολλά από τα χαρακτηριστικά του στον ήρωά του, Αντρέα Σπερέλι, σ’ αυτό το κλασικό, πρώτο του μυθιστόρημα, που εν πολλοίς θεωρήθηκε αυτοβιογραφικό και πάντως προδρομικό των λογοτεχνικών εξελίξεων.
Ελευθεριάζον πνεύμα
Η «Ηδονή» εκδίδεται το 1889 και εκπλήσσει με το ελευθεριάζον πνεύμα της και το νεωτεριστικό και μοντερνιστικό της στυλ. (Ο Ρόμπερτ Μούζιλ θα αναγνωρίσει σ’ αυτήν μία από τις πρώτες του επαφές με τον Μοντερνισμό.) Το μυθιστόρημα -ένα ευρύ φάσμα αντανακλάσεων και αντικατοπτρισμών, ένα καλειδοσκόπιο- βρίθει διακειμενικών αναφορών, όπως άλλωστε ολόκληρο το έργο του Ντ’ Ανούντσιο, γεγονός το οποίο θα εγείρει το ζωηρό ενδιαφέρον της μεταμοντέρνας θεωρίας της λογοτεχνίας στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’70, η οποία, στην ουσία, θα τον επαναφέρει στο προσκήνιο, έπειτα από μια δικαιολογημένη περίοδο μεταπολεμικής λήθης. Η λεπτή και επεξεργασμένη πρόζα του, η πειραματική διάθεση, η εναλλαγή ύφους, η ενσωμάτωση λογοτεχνικών, φιλοσοφικών και καλλιτεχνικών αποσπασμάτων του παρελθόντος στο σώμα του κειμένου, η ποικιλία των ειδών, συνηγορούν αφενός στη γνήσια συγγραφική αγωνία και περιπέτεια και αφετέρου στην ανάμνηση ως το κατ’ εξοχήν σημείο της Παρακμής.
Ο νεαρός αριστοκράτης, εστέτ, νάρκισσος ποιητής, Αντρέα Σπερέλι, έρμαιο της ηδονής και των απολαύσεων, χωρίς καμία απολύτως ηθική σύμβαση, βιώνοντας την έννοια της ομορφιάς και τη ζωή ως έργο τέχνης, δοσμένος στον έρωτα δύο γυναικών (της όμορφης, αισθησιακής, femme fatale Ελενας και της πιο αγνής Μαρίας), της τέχνης και των εκλεπτυσμένων αντικειμένων, θα ζήσει την κοσμική, ηδονιστική ατμόσφαιρα της Ρώμης μέσα από τη διέγερση της επιθυμίας του, τις έλξεις, τη λατρεία του ωραίου, τη σεξουαλική παραφορά, την αναζήτηση του νοήματος της ηδονής, την πίστη στην ιδέα του υπεράνθρωπου, την εμμονή του χρόνου, τη νοσηρή, ερωτική ανάμνηση ενός παλιού κόσμου και μιας τάξης που σβήνουν. Στο τέλος, μόνος του, απαρηγόρητος, διαλυμένος, τραγικός, ράκος από την ηδονή και την έλλειψη νοήματος και αξιών, βυθίζεται στο κενό και στη μελαγχολία.
Ισως η βαθύτερη κλίση της «Ηδονής» είναι το φετίχ. Αυτός ο καταιγισμός αντικειμένων (ο οποίος θα φέρει στο σημείο τον Χούγκο φον Χόφμανσταλ να κάνει λόγο για «ποίηση των επίπλων», όπως υπενθυμίζει στο επίμετρο του βιβλίου η Κατερίνα Καρακάση), εικόνων, εντυπώσεων, αισθημάτων, απώλειας, μνήμης, παρελθόντος, επιθυμιών και συγκινήσεων αντικατοπτρίζει τη ζωή ως ύλη και ως έργο τέχνης στην υπερβολή της, η οποία ασφαλώς δεν μπορεί να σημάνει τίποτε άλλο πέρα από την αυτοαναφορικότητα, όπως ακριβώς συμβαίνει με το ρεύμα και την τέχνη της Παρακμής.
Καθημερινή 04.03.2012 |
